بیماری­ها یک پیشامد شایع روی گیاهان هستند که بیشتر اوقات باعث ایجاد زیان­های اقتصادی جبران ناپذیر بر روی محصولات و کاهش کیفیت محصول می­شوند. بنابراین مدیریت بیماریهای گیاهی یک مؤلفه حیاتی برای بازدهی بیشتر محصول است. منشاء اصلی خسارات گیاهان و محصولات گیاهی بیماری­ها می باشد که می ‌توانند توسط شمار زیادی از موجودات زنده بیماری­زا ایجاد شوند. اکثر بیماری‌های گیاهی که در حدود ۸۰۰۰ نوع هستند، توسط قارچ‌ها شکل می‌گیرند به گونه­ای که همواره دغدغه کشاورزان، مبارزه با این دست از بیماری­ها بوده است. قارچ‌ها گروهی بسیار بزرگ و متنوع از میکروارگانیسم‌ها هستند. قارچ‌های گیاهی درواقع سلول‌هایی هستند که حاوی هسته‌هایی با پیوند غشایی است،‌ این سلول‌ها تهی از کلروفیل‌اند. سلول‌های قارچ‌ها دیواره محکمی دارند. قارچ‌ها ساختاری روینده دارند که در آن بخشی از رشد به‌سمت هوا و بخشی دیگر داخل بافت‌های ارگانیسمی که روی آن قرار دارند، رشد می‌کند.

تکثیر قارچ‌ها هم از روش‌های جنسی و هم با شیوه‌های غیرجنسی صورت می‌گیرد. قارچ‌ها از طریق هاگ‌هایی که به فراوانی یافت می‌شوند، ازدیاد می‌کنند. هاگ‌ها از طریق باد، آب، خاک، پرندگان و حشرات روی سطوح گیاهان منتقل می‌شوند. وقتی یکی از گیاهان باغ آلوده به قارچ شد، لازم است که سایر گیاهان را از آلودگی قارچی محافظت کرد. بیماری‌های گیاهی که توسط قارچ‌ها ایجاد می‌شوند منجر به کاهش محصولات، بروز علامت روی گیاه، تأثیر منفی روی گل‌ها و میوه‌ها و در نهایت مرگ گیاه می‌شوند انواع مختلف قارچ کش­های طبیعی و سم قارچ­کش ( قارچ­کش شیمیایی) به همین منظور استفاده می شوند. سم قارچ کش آفت کشی است که باعث از بین رفتن یا جلوگیری از رشد قارچ­ها و اسپورهای آن­ها می­شود. از سم قارچ کش می­توان برای کنترل قارچ هایی که به گیاهان آسیب می­رسانند از جمله زنگ زدگی، کپک زدگی و آفت زدگی استفاده کرد.

ضرورت استفاده از قارچ کش­ها:

سه دلیل عمده اینکه قارچ­کش­ها استفاده می­شوند عبارتند از:

کنترل یک بیماری در طول مدت استقرار و توسعه یک محصول.

افزایش تولید محصول و کاهش آسیب. درختان میوه بیمار ممکن است بخاطر نقصان تعداد برگ هایشان در اثر بیماری محصول کمتری بدهند. زیرا برگها که برای عمل فتوسنتز یک عامل ضروری به حساب می آیند توسط بیماریها تحت تأثیر قرار می‌ گیرند. خسارات می ‌توانند قسمت خوراکی گیاه را تحت تاثیر قرار دهند و یا بخاطر بد فرم کردن شکل میوه می توانند بر روی بازار پسندی میوه تأثیر منفی بگذارند.

بهبود طول دوره انبار داری و کیفیت محصول برداشت شده. گاهی اوقات بزرگترین زیانهای بیماریها پس از برداشت میوه رخ می‌ دهد. قارچ­ها بیشتر اوقات میوه­ها، سبزیجات، پیازهای داخل انبار و دانه های انبار شده را فاسد و غیرقابل مصرف می‌کنند.

انواع قارچ­های گیاهان

لکه سیاه

لکه سیاه مخصوصاً برای کسانی که گل رز پرورش می دهند بسیار آشنا خواهد بود. این مشکل قارچی رایج از طریق لکه های سیاه، خاکستری یا قهوه ای آن که روی برگ های گیاه ایجاد می شود و باعث ریزش آنها می شود، شناخته می شود.

بلایت (آتشک یا بادزدگی)

بلایت یک بیماری جدی است که گوجه فرنگی و سیب زمینی را آلوده می­کند. بیماری گوجه­فرنگی و آفات و بیماری سیب زمینی می­تواند محصول را از بین ببرد یا آن را غیرقابل خوردن کند. بلایت از برگ های قهوه ای و بی­رنگ که از لبه ها شروع می­شود، شناخته می شود. برگ ها تمایل به خشک شدن و پیچ خوردن به داخل دارند و در شرایط مرطوب نیز ممکن است با رشد قارچ سفید همراه باشد. هم گوجه فرنگی و هم سیب زمینی می توانند لکه های قهوه ای ایجاد کنند که به زخم های پوسیده تبدیل می شوند.

سفیدک کرکی

سفیدک کرکی به برگ­ها و سایر قسمت­های گیاه که در سطح زمین رشد می­کنند حمله می­کند. این نوع کپک در شرایط خنک، شرجی و مرطوب رشد می­کند و بیشتر در گیاهان جوان و ناسالم یا هر گیاه تحت فشار ایجاد می­شود. سفیدک کرکی دارای چندین سویه مختلف است و می­تواند واکنش­های متفاوتی را در گیاهان مختلف ایجاد کند. برای برخی، باعث زرد شدن برگ­ها و ساقه­ها می­شود، در حالی که در سایر گیاهان، مانع گل­دهی می­شود. بهترین راه برای درمان سفیدک کرکی این است که به محض مشاهده علائم، گیاهان آلوده را از بین ببرید، زیرا سم قارچ کش ها برای این گونه از بیماری های گیاهی به خوبی عمل نمی­کنند.

زنگار (زنگ)

زنگار یکی از ساده ترین بیماری هایی است که می­توان آن را شناسایی کرد زیرا به نظر می رسد که شبیه زنگ زدگی در گیاهان ایجاد می­شود. پس از پدیدار شدن، کنترل آن بسیار دشوار است، اما هر نوع زنگ مخصوص یک گیاه است، بنابراین در باغ پخش نمی­شود. اگر در باغی زنگ زدگی وجود داشته باشد، باید قسمت های آلوده را جدا کرد و از بین برد. کودهای حاوی نیتروژن بالا، به حداقل رسانده شود. در عوض، کودهای حاوی پتاسیم بالا به تقویت برگ­ها کمک می­کند. در طول فصل، می­توان برای جلوگیری از ایجاد یا بازگشت زنگ از محلول قارچ کش استفاده کرد.

کپک پودری

کپک پودری در شرایط خاک خشک، در آب و هوای مرطوب و شرجی، پیشرفت می­کند. آن­ها می­توانند گل رز و کلماتیس را آلوده کنند. معمولا در سطح بالای برگ­های گیاه رشد می­کند، همچنین می-تواند به قسمت زیرین برگ یا ساقه گسترش یابد. در صورت آلوده شدن، گیاه ممکن است زرد یا در نهایت قهوه­ای شود و برگ­ها می­میرند. بهترین راه برای مدیریت آن حذف و از بین بردن قسمت های آلوده گیاه و حفظ خاک با آبیاری و مالچ است.

آنتراکنوز

آنتراکنوز یک بیماری رایج گیاهی است که بسیاری از گونه ها را تحت تاثیر قرار می­دهد. بیشتر در گوجه فرنگی، خیار، لوبیا و میوه­هایی مانند خربزه، یافت می­شود. با نقاط کوچک و فرورفته ای که روی میوه ها و غلاف ها ظاهر می شود و دارای زخم­های صورتی در مرکز هستند، شناخته می­شوند. در صورت یافتن آنتراکنوز، می توان با حذف هرگونه برگ آلوده و اطمینان از حفظ سلامت گیاهان با جایگزینی خاک با کمپوست غنی شده، آن را کنترل کرد.

پژمردگی

پژمردگی، طیف وسیعی از گیاهان و سبزیجات از جمله گل داودی، فلفل، گوجه­فرنگی، سیب­زمینی و میوه­ها را تحت تاثیر قرار می­دهد. در این نوع بیماری قارچی، برگ­های پژمرده می­توانند زرد یا قهوه ای شوند. با اجتناب از کودهای حاوی نیتروژن بالا و استفاده از کود مایع گیاهی برای کمک به ارتقاء گیاهان سالم و قوی می توان از تشکیل پژمردگی جلوگیری کرد.

ویروس گیاهی (موزاییک)

تعدادی از بیماری های ویروسی گیاهی وجود دارد که می تواند گیاهان و سبزیجات را تحت تاثیر قرار دهد، اما بیشتر مربوط به یک گیاه یا گروهی از گیاهان است. آنها می توانند توسط حشرات مکنده شیره، از طریق دانه ها یا با ابزار آلوده منتقل شوند. خیار و سیب زمینی، بیشتر مستعد ابتلا به ویروس گیاهی موسوم به موزاییک هستند، این را از الگوی موزاییک روی برگ می توان شناسایی کرد، جایی که لکه یا زردی وجود دارد. یکی از ساده ترین راه ها برای جلوگیری از ظاهر شدن آن در باغ، استریل کردن هر گونه ابزار و استفاده از حشره کش برای جلوگیری از حشرات مکنده شیره است. در صورت ظهور در گیاهان، باید خاک را خارج کرده تا از گسترش بیماری جلوگیری شود. کود گیاهی مایع همچنین می­تواند به رشد قوی و سالم گیاهان کمک کند، بنابراین آنها را کمتر مستعد این بیماری می­کند.

برخی از قارچ­کش­های معروف

کاپتان

این سم یکی از قارچ­کش­-های بسیار مؤثر با اثرات تماسی–حفاظتی در دنیا است تا آنجاییکه آنرا قارچ­کش معجزه­آسا

می­نامند. کاپتان با مهار سنتز تركیبات آمینو و آنزیم­های دارای گروه تیول در قارچ پاتوژن عمل کرده و مانع از فعالیت آنزیم­های دخیل در متابولیسم فسفر مانند برخی اكسیدازها، هیدروژنازها و كوانزیم A می­شود. این سم که با نام ارتوساید نیز در بازار شناخته می­شود باعث زیبایی و خوش رنگ تر شدن میوه ها می شود که این مسئله در میوه های سیب، گلابی، هلو و زرد آلو ملموس تر است. سم کاپتان برای کنترل بیماریهای آنتراگنوز، لکه سیاه سیب، پوسیدگی تلخ سیب، پوسیدگی سیاه گونه های بوتریتیس، لکه برگی گیلاس، مرگ گیاهچه، سفیدک های داخلی مانند سفیدک های داخلی سیب زمینی و گوجه فرنگی، لکه آجری برگ بادام، لکه برگی ناشی از سپتوریا، بیماری های غربالی درختان میوه هسته دار و چندین بیماری دیگر استفاده می شود.جالب است بدانید که این سم را می­توان برای محافظت رنگ، پلاستیک و چرم نیز مورد استفاده قرار داد.

بردوفیکس

بردو (bordeaux mixture) یک قارچ­کش و باکتری­کش حفاظتی – تماسی است که با نام بردوفیکس نیز شناخته می­شود. این سم برای پیشگیری و درمان انواع بیماری‌های قارچی و باکتریایی درختان میوۀ دانه‌دار، هسته‌دار، نیمه گرمسیری خزان‌دار، خشکباری، همیشه سبز، دانه ریز، سبزی، صیفی، زینتی و غیرمثمر توصیه می‌گردد. بردوفیکس با داشتن pH حدود ۷، در تمام فصل‌های سال قابل‌استفاده است.

این قارچ­کش با تجمع یون مس در سلول­های قارچی و تشکیل کمپلکس با آنزيم‌­های حاوی گروه سولفیدریل، هیدروکسیل، آمینو یا کربوکسیل آن‌ها را غیرفعال کرده و با ایجاد اختلال عمومی در متابولیسم عوامل بیماریزا را از بین می­برد.

اکسی کلرور مس

اکسی کلر مس که با نام تجاری کوپراکسی کلراید و کوپراویت نیز شناخته می‌شود از طریق اتصال به گروه کربوکسیل و آمین پروتئین­ها عمل کرده و با مهار آنزیم­ها و اختلال در متابولیسم سلولی از رشد قارچ­های پاتوژن جلوگیری می‌کند.اکسی کلرور مس (Copper Oxychloride) یک سم قارچ­کش-باکتری­کش سیستمیک با اثرات حفاظتی است که برای کنترل طیف وسیعی از بیماری­های درختان میوه سردسیری، هسته­دار، سبزی و صیفی­جات، مرکبات، نخل­ها و گردو مورد استفاده قرار می­گیرد. که از انواع آن بیماری­ها می­توان به کنترل آتشک درختان میوه دانه دار, کنترل بیماری هایی نظیر بلایت و سفیدک دروغی, کنترل زنگ و انواع لکه بر برگ های محصولات کشاورزی, جلوگیری از گموز در مرکبات و پسته و جلوگیری از پوسیدگی فیتوفترا طوقه در درختان هسته دار نام برد.

پروپیکانازول

قارچ­کش پروپیکانازول در بازار با نام تجاری تیلت موجود می­باشد. این قارچ­کش از گروه شیمیایی تریازول­ها بوده که علیه طیف وسیعی از بیماری­های قارچی استفاده می­گردد. قارچ­کش پروپیکانازول سیستمیک بوده و از دی­متیلاسیون استروئیدها جلوگیری می­کند. محل اثر پروپیکانازول, دی متیلاسیون C-14 در حین بیوسنتز ارگوسترول و حرکت به سمت تجمع استرول­های C-14 متیل می­باشد. فقدان این استرول­های نرمال رشد قارچ را کاهش داده یا متوقف می­کند, به ویژه از حمله این قارچ­ها به بافت میزبان جلوگیری می­کند. بنابراین پروپیکانازرول بیشتر به صورت ممانعت کننده رشد مورد استفاده قرار می­گیرد تا کشنده قارچ.

سم پروپیکانازول در ایران برای کنترل بیماری­هایی مانند سیاهک هندی گندم، فوزاریوم سنبله گندم، سپتوریوز گندم، سیاهک آشکار نیشکر، سوختگی غلاف برنج و زنگ های غلات مورد استفاده قرار می­گیرد. بهترین نتیجه مصرف قارچ کش تیلت در مراحل اولیه بیماری حاصل می­شود.